Pierwszy barometr lokalny i regionalny UE

Celem pierwszej edycji barometru miast i regionów jest przedstawienie stanu regionów i miast w czasie kryzysu związanego z pandemią COVID-19 za pomocą faktów, danych liczbowych, map, przykładów i analiz. Chodzi o umożliwienie regionom, miastom, rządom krajowym, instytucjom UE i wszystkim zainteresowanym stronom jasnego zrozumienia, co oznacza kryzys w terenie i jakie są jego konsekwencje dla naszych społeczności. W ten sposób barometr ma pomóc ukierunkować wybory polityczne na ożywienie gospodarcze.

Zróżnicowane konsekwencje na szczeblu regionalnym i lokalnym
Wiele władz lokalnych i regionalnych stoi w obliczu ogromnych wyzwań w celu utrzymania odpowiednich zdolności w zakresie ochrony zdrowia i opieki oraz skutecznego reagowania na COVID-19. Odnotowano znaczne różnice we wskaźnikach umieralności między regionami, które zależą nie tylko od rozprzestrzeniania się wirusa, ale również od infrastruktury opieki zdrowotnej, dostępności sprzętu i personelu oraz struktury wiekowej ludności. Obszary o bardziej zanieczyszczonym powietrzu i grupy szczególnie wrażliwe były również bardziej narażone na skutki pandemii.

Aby walczyć z pandemią, państwa członkowskie UE wprowadziły środki izolacji i inne środki ograniczające, które wiązały się ze znacznymi – choć zróżnicowanymi – kosztami gospodarczymi i społecznymi. Najbardziej ucierpiały pod względem społecznym i gospodarczym te regiony, które najdłużej objęte były rygorystyczną blokadą, niekoniecznie te, w których odnotowano najwyższy współczynnik umieralności lub większość wykrytych przypadków. Do grupy najciężej dotkniętych należą także regiony uzależnione od sektorów gospodarki takich jak turystyka i przemysł kultury, które poniosły poważne straty z powodu środków izolacji, regiony o strukturach gospodarczych opartych na MŚP, osoby samozatrudnione i inne osoby zatrudnione w niestandardowych formach zatrudnienia, a także oczywiście regiony zależne od handlu międzynarodowego.

Kryzys sprawił, że technologie cyfrowe stały się koniecznością. Rozwiązania elektroniczne stały się podstawowym narzędziem dla władz publicznych we wszystkich regionach i miastach UE w walce z pandemią i jej skutkami. Może to wzmocnić trwającą transformację cyfrową, ale również grozi pogłębieniem przepaści cyfrowej, w tym przepaści między obszarami wiejskimi i miejskimi, dużymi i małymi przedsiębiorstwami oraz pracownikami wykwalifikowanymi cyfrowo i innymi osobami. Jednocześnie częstsza telepraca może spowodować przesunięcia demograficzne i ekonomiczne z miast na obszary podmiejskie lub wiejskie.

Zróżnicowane skutki kryzysu doprowadziły do powstania nowej geografii w UE – geografii COVID-19 – odrębnej od tradycyjnych linii podziału regionów miejskich/wiejskich, ośrodków/peryferii lub regionów objętych polityką spójności. Wymaga ona bardzo starannej oceny potrzeb regionów pod względem wsparcia i sprawia, że konieczne są działania skoordynowane i dostosowane do potrzeb.

Władze lokalne i regionalne na pierwszej linii w obliczu kryzysu
Miasta, regiony i wsie odegrały istotną rolę zarówno dzięki swoim własnym decyzjom i działaniom politycznym, jak i dzięki wdrażaniu strategii politycznych ustalonych na wyższych szczeblach sprawowania rządów. Szybko opracowały programy pomocy społecznej, skupiając się na słabszych grupach, takich jak mniejszości, osoby odizolowane, osoby starsze, kobiety, migranci, osoby w trudnej sytuacji ekonomicznej, rodzice i studenci, i starały się zagwarantować dostęp do edukacji online.

Miasta i regiony odegrały również zasadniczą rolę w utrzymaniu aktywności lokalnych przedsiębiorstw i ochronie zatrudnienia. Wdrożyły własne systemy wsparcia działalności gospodarczej, dotacje bezpośrednie, linie kredytowe i gwarancje lub uzupełniły środki wprowadzone na szczeblu krajowym.

Władze lokalne i regionalne często również działały jako ośrodki informacji o kryzysie i o związanych z nim środkach dla przedsiębiorstw i osób fizycznych. Wprowadziły miękkie środki dotyczące mobilności w czasach, gdy korzystanie z transportu publicznego miało być ograniczone i jako pierwsze były świadkami rosnącego zapotrzebowania na tereny zielone.

Wszystkie te inicjatywy miały swoją cenę. Chociaż wydatki władz lokalnych i regionalnych wzrosły ze względu na szeroką gamę wdrożonych systemów wsparcia, ich dochody zmniejszyły się, na przykład z powodu zawieszenia lokalnych podatków. Zagraża to ich zdolności do świadczenia cennych usług publicznych, zarówno teraz, jak i w przyszłości.

Odbudowa zaufania do instytucji krajowych i projektu europejskiego
Sprzeczne decyzje w sprawie zaleceń dotyczących zdrowia, utrzymujące się nierówności w edukacji, brak koordynacji w zakresie środków izolacji między państwami członkowskimi UE, dalsze ubożenie słabszych grup społecznych oraz rosnąca niewypłacalność MŚP przyczyniły się do zmniejszenia zaufania do polityki krajowej i europejskiej oraz do podsycania populizmu. Dla porównania, zaufanie do działań lokalnych i regionalnych jest nadal wyższe, co ponownie wskazuje na znaczenie demokracji lokalnej i wartość pracy wykonywanej przez władze lokalne i regionalne w czasie kryzysu.

Wspólne strategie i lepsza koordynacja ze wszystkimi kluczowymi podmiotami i na wszystkich szczeblach, zwłaszcza w odniesieniu do zarządzania kryzysowego w placówkach opieki zdrowotnej i domach opieki, a także dalsza współpraca transnarodowa i transgraniczna umożliwiłyby solidniejsze i skuteczniejsze reagowanie na kryzys.

Przygotowanie odbudowy i wypracowanie odporności
Pandemia powoduje ogromną recesję. Jej skutki gospodarcze i społeczne są szczególnie dotkliwe dla słabszych grup społecznych, a coraz bardziej obciążone jej kosztami stają się młodzież i kobiety. Perspektywy zawodowe są niepewne, niektóre kwalifikacje stały się przestarzałe, zaś inne wymagają wyposażenia cyfrowego. W regionach wiejskich, peryferyjnych i oddalonych mogą również wystąpić drenaż mózgów i inne związane z nim problemy demograficzne, jak miało to miejsce podczas kryzysu w latach 2008–2012. Przedsiębiorstwa odczuwają również negatywne skutki w związku z zakończeniem programów wsparcia, zwiększonym zadłużeniem i zaostrzeniem standardów kredytowych. Co więcej, elastyczność przyznana na podstawie zasad pomocy państwa może zakłócać konkurencję, ponieważ wiele poważnie dotkniętych pandemią państw członkowskich lub regionów nie znajduje się w sytuacji budżetowej umożliwiającej pełne wykorzystanie tej elastyczności, co może prowadzić do większych dysproporcji terytorialnych.

W związku z tym, że Europa walczy z historyczną recesją, istnieje również realne ryzyko, że europejskie ambicje życia zrównoważonego, ekologicznego i cyfrowego zostaną w praktyce odłożone na bok. Państwa członkowskie mogą zdecydować się na skoncentrowanie finansowania w sytuacjach nadzwyczajnych na wcześniej istniejących projektach, a nie na ambitnych, lecz bardziej złożonych rozwiązaniach długoterminowych. Ponadto zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych w zarządzanie planem odbudowy dla Europy – w szczególności jego głównym komponentem, czyli Instrumentem na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności – jest w obecnej chwili dość ograniczone, co oznacza, że instrumenty te w pewnym stopniu są „oderwane od szczebla terytorialnego“. Nowe środki zwiększające elastyczność i przyspieszające wykorzystanie funduszy polityki spójności w odpowiedzi na pandemię koronawirusa również wiążą się z ryzykiem zwiększonej centralizacji na szczeblu państw członkowskich.

Z drugiej strony środki naprawcze i nowe WRF są również szansą na skuteczniejsze ukierunkowanie Europy na jej długoterminowe cele: dwojaką transformację, cyfrową i zieloną. W tym celu sprawozdanie opiera się na analizach opartych na faktach, a jego wnioski i zalecenia zmierzają do tego, aby decydenci polityczni na wszystkich szczeblach działali na rzecz zrównoważonej odbudowy i lepszej przyszłości dla wszystkich regionów i miast. Co roku barometr będzie również monitorować zmiany globalnych tendencji i ich wpływ na przyszłe polityki UE z perspektywy lokalnej i regionalnej.