Nowe propozycje UE dot. czystości powietrza i wody

Zaproponowane przepisy stanowią kluczowy krok w stronę osiągnięcia zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń w ramach Europejskiego Zielonego Ładu.

Czyste powietrze i czysta woda mają ogromne znaczenie dla zdrowia ludzi i środowiska. Każdego roku setki tysięcy Europejczyków umiera przedwcześnie, a o wiele więcej cierpi na choroby serca i płuc lub nowotwory spowodowane zanieczyszczeniem. Koszt zaniechania działań jest znacznie wyższy niż koszt zapobiegania. W związku z tym, wyciągając wnioski z obecnych przepisów, Komisja proponuje zarówno zaostrzenie dozwolonych poziomów zanieczyszczeń, jak i poprawę wdrażania przepisów, co ma zapewnić w praktyce częstsze osiąganie celów w zakresie redukcji zanieczyszczeń.

Dzięki unijnym dyrektywom w porównaniu z latami 90. XX wieku liczba przedwczesnych spowodowanych nim zgonów jest o około 70% mniejsza. Powietrze w Europie jest jednak nadal zbyt zanieczyszczone a ostatnia aktualizacja dyrektyw pochodzi z 2008 r.

Główne cele nowej propozcyji prawnej:

• Czystsze powietrze do 2030 r.
• Cel zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń do 2050 r.

Środki umożliwiające osiągniecie tych celi:

• Bardziej rygorystyczne przejściowe unijne normy jakości powietrza do 2030 r., lepiej dostosowane do wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia oraz ich regularny przegląd zgodnie z najnowszymi dowodami naukowymi oraz rozwojem społecznym i technologicznym. (roczna wartość dopuszczalna dla pyłu drobnego (PM_2,5) zostanie zmniejszona do 2030 r. o ponad połowę – z 25 µg/m³ do 10 µg/m³)
• Wzmocnienie prawa do czystego powietrza, bardziej skuteczne kary i lepszy dostęp do wymiaru sprawiedliwości.
• Osoby poszkodowane w wyniku zanieczyszczenia powietrza uzyskają prawo do odszkodowania, jeśli naruszone zostały unijne przepisy dotyczące jakości powietrza.
• Wzmocnienie przepisów dotyczących monitorowania i modelowania jakości powietrza w celu wspierania działań zapobiegawczych i ukierunkowanych środków.
• Wsparcie w postaci udoskonalonych planów ochrony powietrza.
• Lepsze informowanie opinii publicznej na temat jakości powietrza.

Proponowane zmiany pomogą osiągnąć poprawę jakości powietrza w Europie do 2030 r., co przyniesie roczne korzyści brutto szacowane na kwotę pomiędzy 42 mld euro a 121 mld euro w 2030 r., przy kosztach poniżej 6 mld euro rocznie.

W oparciu o aktualne dowody naukowe Komisja proponuje aktualizację wykazów substancji zanieczyszczających wodę, które mają być ściślej kontrolowane w wodach powierzchniowych i gruntowych:

• Do wykazów zostaną dodane 25 substancje o dobrze udokumentowanych problematycznych skutkach dla przyrody i zdrowia ludzkiego, w szczególności: PFAS; szereg pestycydów i produktów degradacji pestycydów, takich jak glifosat; Bisfenol A; niektóre środki farmaceutyczne stosowane jako środki przeciwbólowe i leki przeciwzapalne, a także antybiotyki.
• Normy dotyczące 16 substancji zanieczyszczających już objętych przepisami, w tym metali ciężkich i chemikaliów przemysłowych, zostaną zaktualizowane (głównie zaostrzone), a cztery substancje zanieczyszczające, które nie stanowią już zagrożenia w skali całej UE, zostaną usunięte.
• Uznaje się istnienie skumulowanych lub połączonych skutków mieszanin, a tym sam poszerzone zostaje obecne podejście, które zakłada koncentrację wyłącznie na poszczególnych substancjach.

Ponadto, wyciągając wnioski z incydentów takich jak masowe wymieranie ryb na Odrze, Komisja proponuje obowiązkowe ostrzeżenia po incydentach w dolnych odcinkach rzek. Wprowadzono również ulepszenia w zakresie monitorowania, sprawozdawczości i łatwiejszej aktualizacji wspomnianego wykazu w przyszłości, aby odpowiadał on stanowi nauki.

Przepisy dyrektywy są w całej Unii przestrzegane w wysokim stopniu. Jednak zanieczyszczanie wciąż stanowi problem, który nie jest wystarczająco objęty obecnymi przepisami i wymaga rozwiązania w celu osiągnięcia środowiska wolnego od zanieczyszczeń do 2050 r.

Wniosek proponuje ograniczenie zanieczyszczenia poprzez m.in.:

• Wprowadzenie obowiązku zintegrowanego planowania, aby lepiej radzić sobie z ulewnymi deszczami (dla miast powyżej 100 tys. mieszkańców, a w razie potrzeby powyżej 10 tys.).
• Rozszerzenie zakresu stosowania dyrektywy, w celu objęcia mniejszych miast (powyżej 1 tys. mieszkańców).
• Wprowadzenie nowego dodatkowego oczyszczania dla mikrozanieczyszczeń, takich jak pozostałości z produktów farmaceutycznych i kosmetyków.
• Wprowadzenie parametrów zdrowotnych w celu zwiększenia gotowości na wypadek pandemii lub innych poważnych zagrożeń dla zdrowia.
• Wymóg, aby sektor produkował tyle samo energii odnawialnej, ile zużywa energii kopalnej do 2040 r., dzięki czemu stanie się neutralny energetycznie.
• Zachęcanie do ponownego wykorzystania i odzyskiwania wody, wody, osadów i fosforu.
• Zobowiązanie przemysłu do usuwania toksycznych mikrozanieczyszczeń (zasada „zanieczyszczający płaci”), zwłaszcza tych najbardziej toksycznych.
• Zwiększenie przejrzystości poprzez zobowiązanie do publikowania kluczowych wskaźników wydajności.
• Poprawę dostępu do urządzeń sanitarnych w miejscach publicznych oraz dla najbardziej zmarginalizowanych i znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji osób w UE.

Powyższe wnioski są jedynie propozycjami prawnymi. Zostaną rozpatrzone przez Parlament Europejski i Radę w ramach zwykłej procedury ustawodawczej. Po ich przyjęciu będą one stopniowo wprowadzane w życie, wraz z różnymi celami na 2030 r., 2040 r. i 2050 r.